بزهکاری یک پدیده­ اجتماعی در حال گسترش است که به شکل­ های مختلف در جامعه رخ می ­دهد. بنابراین توجه به این پدیده از اهمیت بسزایی برخوردار است. افزایش روز افزون جرم و جنایت در جهان و اثرات اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی آن، نگرانی ­های فزاینده­ای را در میان کشورهای جهان بوجود آورده تا جایی که آن­ها را به سمت یک همگرایی برای مبارزه، کنترل و پیشگیری از جرم و جنایت واداشته است. از این رو پی بردن به اینکه جرم شناسی چیست و راهکارهای پیشگیری از جرم  و نیز بررسی انواع جرم شناسی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

جرم و جنایت موضوعی است که علوم مختلفی راجع به آن بحث می­ کنند و سعی می­ کنند آن را مورد تبیین قرار دهند. جامعه ­شناسی، مردم ­شناسی، روانشناسی، فلسفه، تاریخ و پزشکی هرکدام فصلی از خود را به بررسی علمی جرم و جنایت اختصاص داده ­اند. پیشرفت­ های اخیر در این علوم منجر به یافتن علت­ هایی برای این پدیده و یافتن راه­ هایی برای کنترل، محدود کردن و مبارزه با جرم و جنایت شده­ اند و کشورها را در مبارزه با آن امیدوار کرده است.

جرم شناسی چیست ؟

در تعریف اینکه جرم­ شناسی چیست می توان گفت جرم شناسی از جمله موضوعات مهم علم حقوق در حوزه علوم جنایی می ­باشد که دارای قدمتی طولانی است. بدین ­سان رشته جدیدی به وجود آمد که موضوع آن مطالعه و تبیین جرم و علل وقوع آن با استفاده از روش علمی و تجربی بود، نه گفتگوی صرف درباره اعمال مجرمانه.

«جرم ­شناسی، شاخه ­ای از علوم جنایی که با روش علمی و عینی به تحلیل علل و عوامل زیستی، روانی و اجتماعی پیدایش جرم، به هدف پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح و درمان بزهکاران، می­ پردازد».

توضیح دیگر در خصوص اینکه جرم شناسی چیست، باید گفت عبارت است از: «مطالعه عوامل بزهکاری». به طور کلی، مباحث جرم­ شناسی حول محور بزه، بزهکار و بزهکاری، می­ چرخد. از این رو، جرم­ شناسی برای مطالعه بزهکاری از علوم مختلفی ترکیب یافته است.

پیرامون جرم مشارکت در قتل بیشتر بدانید.

حقوق جزای کلاسیک اوایل سده نوزدهم میلادی در یک فضای فکری جرم مدارانه متولد شد. این فضای فکری بیش از یک قرن بر سیاست کیفری کشورها حاکم بود، مسئولیت اخلاقی و مجرمیت بزهکار را مبنای تعیین کیفر می­دانست.

اندیشمندان این مکتب بر این باور بودند که اشخاص بزهکار دارای اراده آزاد هستند و باید با آنان به شدت برخورد شود. به اعتقاد آنان جرم مخل نظم و امنیت اجتماعی بوده و بزهکار مستحق مجازات­ های قطعی و شدید می­ باشد. بر اساس اصول حاکمیت مکتب کلاسیک، مجازات زمانی معنا دارد که کارکرد ارعابی داشته باشد و اگر چنین کارکردی برای آن متصور نباشد، اعمال آن فایده­ای ندارد.

پس ازآنکه تعریف جرم شناسی چیست را بیان نمودیم. در ادامه به بررسی انواع جرم شناسی می پردازیم.

انواع جرم شناسی

درخصوص انواع جرم شناسی می توان گفت، اواخر قرن 19 میلادی و اوایل قرن 20 میلادی تلاش­ های جرم ­شناسانه برای جلوگیری از جرم یا کاهش آن بر پایه علل زیست­ شناسانه متمرکز بود. با ظهور مکتب تحققی در اواخر قرن نوزدهم در ایتالیا که بنیان­گذاران آن سزار لمبروزو، انریکو فری و گاروفالو بودند. بهره ­مندی این مکتب از دستاوردهای علومی همانند جامعه­ شناسی، پزشکی، روان­شناسی، دیدگاه ­ها و نظریات متفاوتی در خصوص افراد و جامعه مطرح شد که در نتیجه این اندیشه ­ها نقش سزادهی کیفرها، مورد انتقاد واقع شد؛ زیرا از نظر آنان محدود کردن هدف مجازات به سزادهی، وظیفه سودبخشی آن را بی­ اثر می ­سازد.

آثار اولیه جرم ­شناسی مدعی بودند که رفتار انحرافی به دلیل استعداد زیستی-روانی مجرم است.

این جرم ­شناسان در علت شناسایی رفتار مجرمانه راه افراط در به­ کارگیری تبیین زیست­ شناختی پیموده ­اند و انسان را موجودی منفعل و تابع غرایز زیستی خود می­ داند و از سوی دیگر تعاملات با محیط را کاملا نادیده می­ گیرد.

این علم جنبه­ ها و اثرات توارث بر شخص بزهکار را مطالعه می­ نماید. این رشته در عمل تحقیقات خود را به جنبه­ های تشریحی، فیزیولوژی، تشخیص بیماری، بیوشیمی شخص بزهکار توسعه می دهد.

زیست شناسی جنایی

یکی از انواع جرم شناسی، زیست ­شناسی جنایی است. از شاخه های جرم­ شناسی نظری اختصاصی به شمار می رود. اجمالا می ­توان آن را به زیست­ شناسی سنتی و زیست­ شناسی نوین (مکتب زیست- اجتماعی) تقسیم کرد. اکثرا تصور می ­شود بازه زمانی زیست­ شناسی جنایی با تولد علم جرم ­شناسی آغاز شده و تا پایان نیمه اول قرن بیستم ادامه یافته است. با پذیرش چنین رویکردی، زیست­ شناسی جنایی سنتی با انتشار کتاب «مرد جنایتکار» و به بیان دقیق­تر نظریه آتاویسم «سزار لمبروزو» پا به عرصه وجود نهاده و پس از انتقادهای وارده بر نظریه «تیپ بدنی» اثر «ویلیام شلدون»، دوران افول خود را تجربه کرده است. (به طور تقریبی از 1876 تا 1949).

«لمبروزو» تحت تأثیر نظریه­ های تکامل و وراثت تحقیقات منظمی را در مورد انسان ­شناسی کیفری در مورد بزهکاران انجام داد. هرچند قبل از وی نیز برخی از محققان و پزشکان دیگر نظیر «لووگ» در فرانسه، «تیچلس» و «تامسون» در انگلیس، «شوکندیک» و «بندیکتا» در آلمان و غیره، در این رابطه تحقیقاتی را انجام داده بودند. این نظرات در مقایسه با نظرات لمبروزو از نظم و استحکام کمتری برخوردار بودند. کتاب وی چندین بار تجدید چاپ شد. بعد از آن آثار دیگری از وی به چاپ رسید. لمبروزو برای «جانی بالفطره»، علائمی را شمارش می­ کند. که می ­تواند جسمی یا روحی باشد و اظهار می ­دارد که اگر این افراد در شرایط مساوی با دیگران قرار بگیرند ارتکاب جرم توسط ایشان حتمی است و باید در مورد ایشان اقدامات تأمینی شدیدی در نظر گرفت. سپس باقی بزهکاران را به مجریان اتفاقی، عاطفی و غیره تقسیم می­ کند.

تاریخچه زیست شناسی جنایی

در حقیقت «لمبروزو» وارث عقاید سیما شناسی، جمجمه ­شناسی، پزشکی قانونی، روان­ پزشکی و به خصوص داروینیسم قبل از خود بوده است. عقاید وی به مثابه روحی بود که در کالبد نیمه جان عقاید زیستی پیشین دمیده شد.

امکان اثرگذاری عوامل زیستی، منظور اثبات وجود رابطه­ ای معنی­ دار بین عوامل زیستی و رفتارهای مجرمانه است. اثبات وجود چنین رابطه­ ای، ابزاری حیاتی برای زیست­ شناسان جنایی است. زمینه را برای بحث و بررسی در مقوله «میزان اثرگذاری عوامل زیستی» فراهم می­ کند. توجه به این نکته بسیار ضروری است که منظور از ویژگی­ های زیستی، صرفا عوامل وراثتی نیست. بلکه باید توجه داشت که برخی از عوامل زیستی هم ژنتیکی و هم ارثی ­اند. یعنی حاصل ژن­ هایی­ اند که اشخاص در زمان انعقاد نطفه از والدین­شان دریافت می­ کنند. ویژگی­ های دیگر حاصل دگرگونی­ های ژنتیکی­ ای می ­باشند که در زمان انعقاد نطفه روی داده یا در هنگام قرار داشتن جنین در رحم گسترش می­ یابد، این قبیل ویژگی­ های زیستی، ژنتیکی اند اما ارثی نیستند. با وجود این، ویژگی­ های دیگر ممکن است به واسطه محیط پیرامون شخص، همچون آسیب­ دیدگی یا تغذیه ناکافی حاصل گردد، این قبیل ویژگی ­های زیستی، نه ژنتیکی اند نه ارثی.

امروزه در اکثر کشورهای اروپایی و بالاخص در آلمان و اتریش، مطالعات فراوانی در زمینه خصوصیات فردی، جنس، سن، بیماری، زندگی عاطفی و به طور کلی ویژگی­ های جسمی و حتی اثرات محیطی بر روی بزهکار انجام گرفته است.

جرم­ شناسی بالینی

قدیمی ­ترین و مهم ­ترین شاخه کاربردی جرم ­شناسی، جرم­ شناسی بالینی است که یکی دیگر از انواع جرم شناسی به شمار می آید. بر مبنای اندیشه­ های بنیان­ گذاران مکتب تحققی شکل گرفت که به مطالعه چند بعدی فرد مجرم می­ پردازد تا به اصلاح او بپردازد و از این طریق بتواند از جرائم آینده وی پیشگیری نماید. جرم ­شناسی بالینی، یکی از مهم ­ترین نحله ­های تفکر جرم­ شناختی در دوران معاصر است که به ویژه با پیدایش مکتب تحققی، به مباحث و محافل جرم ­شناسی راه یافت. این گرایش فکری نوظهور، انقلابی در آموزه ­ها و تعالیم راجع به مسئولیت کیفری بزهکاران پدید آورد. به نحوی که معیارهای به کلی متفاوت با گرایش­ های فکری پیش از خود برای تعیین مسئولیت کیفری بزهکاران پیشنهاد نمود.

جرم­ شناسی بالینی، با تکیه بر مفهوم حالت خطرناک، سعی می­ کند عناصر تشکیل­ دهنده مسئولیت کیفری را با جستجو در شخصیت بزهکار تعیین نماید. حالت خطرناک و شخصیت بزهکار، از مهم ­ترین مولفه ­های تشکیل­ دهنده جرم ­شناسی بالینی هستند. بر این اساس، خطرناکی بزهکار، شخصیت خاصی از وی می­ سازد. این شخصیت، مهم ­ترین موضوع راهبردهای تعیین مسئولیت کیفری است که به نحوی، تحت تأثیر آموزه ­های جرم ­شناسی بالینی هستند.

در یک تعریف کلی، این شاخه از جرم­ شناسی به مطالعه چند بعدی شخصیت مجرم می ­پردازد تا از تکرار مجدد جرم وی پیشگیری شود. طبیعتا این نوع مطالعه از سوی جرم­ شناس، چند بعدی است. به این معنا که جرم­ شناسی بالینی، دانشی علمی-ترکیبی است. با استفاده از نتایج مطالعات علوم جرم ­شناسی عمومی و اختصاصی به بررسی فرد و ویژگی­ های او پرداخته است. با آگاهی از درجه خطرناک بودن و قدرت سازگاری و هماهنگ کردن وی با ضوابط و معیارهای اجتماعی به ارائه درمان­ های ضروری پرداخته و هدف دور کردن بزهکار از تکرار جرم را پیگیری می ­نماید.

پس از بررسی انواع جرم شناسی، در ادامه به بررسی راهکارهای پیشگیری از جرم می پردازیم.

پیشگیری از جرم

مفهوم پیشگیری از جرم را اولین بار انریکو فری تحت عنوان جانشین ­های کیفری مطرح نمود. به اعتقاد او نظام های کیفری به تنهایی نمی ­تواند برای مبارزه با بزهکار موفق باشد. بنابراین باید از مداخله­ های پیش از وقوع جرم استفاده نمود. لذا از دیدگاه او تدابیر پیشگیرانه جرم دربرگیرنده تدابیر و اقداماتی است که جنبه قهرآمیز کیفری ندارند. ریموند گسن جرم­ شناس فرانسوی، پیشگیری را مجموعه تدابیری به جز تدابیر کیفری می ­داند که هدف آن منحصرا محدود کردن دامنه ارتکاب جرم غیر ممکن کردن، مشکل کردن و کاستن احتمال وقوع جرم است. بر اساس این تعریف، پیشگیری باید در خارج از نظام کیفری قرار بگیرد. همچنین نظر به عقیده برخی دیگر، پیشگیری، به اجرای مجموعه اقدامات قهرآمیز اطلاق می­ شود که هدف آن­ها، کاهش احتمالات وقوع جرم است.

انواع پیشگیری از جرم

در ذیل این مطلب به بررسی انواع پیشگیری از جرم می پردازیم:

پیشگیری از جرم فرد مدار

در این نوع پیشگیری، اقداماتی که بر فرد تأثیر گذاشته و خلأهای شخصیتی او را پر می ­کند، به کار گرفته می­ شوند. این خلأهای شخصیتی می ­تواند یا در طول رشد شخص شکل گرفته باشد یا تحت تأثیر محیط او به وجود آمده باشد؛ زیرا با توجه به نظریات زیستی- روانی- اجتماعی، شخصیت فرد تحت تأثیر این عوامل است که خود زمینه­ ساز ارتکاب جرم را فراهم می­ کنند. بر این اساس این نوع از پیشگیری خود دارای دو بخش است: پیشگیری رشد مدار و پیشگیری جامعه مدار.

پیشگیری از جرم رشد مدار

در این نوع پیشگیری، با اتخاذ تدابیر در طول رشد فرد سعی بر این می ­شود که شخص را از ابتدای دوران کودکی در مقابل وسوسه ­های مجرمانه، مقاوم نماید. پیشگیری رشدمدار توجه اصلی خود را بر خانواده و مدرسه کودک گذاشته و هدف آن برطرف نمودن اختلالات روانی و رفتاری کودک است. آموزش­ های اجتماعی و مهارت­ های رفتاری در کودکان از معیارهای اصلی این نوع از پیشگیری است که نظر به این مهارت ­ها، کودک می ­آموزد که چگونه پرخاشگری و عصبانیت خود را که یکی از مؤلفه ­های حالت خطرناک است، کنترل کند.

پیشگیری رشدمدار سعی دارد چنانچه یک کودک به هر دلیلی از خود رفتارهای خطرناک بروز داد، با مداخله زودرس، یعنی مداخله روان­شناختی-اجتماعی زودرس در فرآیند رشد کودکان، برای جلوگیری از عوامل خطرسازی که احتمال پذیرش و تقلید رفتار مجرمانه یابد را از سوی آن­ها در آینده افزایش می ­دهد. روانشناسان معتقدند که هیچ رفتاری بدون مقدمه بروز نمی­ کند، بلکه معلول چندین عامل زمینه ­ساز است.

کودک از محیط جدا و از تأثیر آن برکنار نیست: محیط خانوادگی، محیط معاشرت با دوستان، گروه های نوجوان، باندها، محیط­ های بومی یا اقتصادی هریک به گونه ­ای در رشد و شکل­ گیری روانی کودک مؤثرند.

پیشگیری جامعه مدار

این نوع پیشگیری شامل آن دسته از تدابیر و اقدام­ هایی است که با مداخله در فرآیند رشد افراد، بهبود شرایط زندگی آن­ها و سالم ­سازی محیط اجتماعی و طبیعی، به دنبال حذف یا کاهش علل جرم­ زا و در نتیجه پیشگیری از بزهکاری است. این نوع پیشگیری حاصل تجربیات پیشگیری مددکاران اجتماعی بدون مداخله پلیس و دادگستری و معطوف به مبارزه ناسازگاری جوانان بزهکار و محیط رشد آنان است.

یکی از اهداف پیشگیری جامعه مدار، کاهش یا از بین بردن علل جرم­ زا در محیط اجتماعی است و اصولا برای تغییر شرایطی که به وقوع بزهکاری در اجتماعات محلی و مسکونی کمک می­ کند، طراحی شده است. تأسیس مکان ­های تفریحی و پارک­ ها برای تفریح، تأسیس مراکز آموزشی، پرورشی، فرهنگی، ایجاد درآمدزایی و اشتغال­ زایی در محله ­ها، تقویت باورهای دینی از طریق فعال کردن مؤثر و مناسب مراکز مذهبی محلی، تشکیل پلیس محلی، گسترش تجهیزات و تدابیری چون باشگاه ­های ورزشی جوانان و پروژه ­های مبتنی بر فعالیت ­ها در جهت منصرف کردن مجرمان بالفعل و بالقوه از خطاهای آینده از مصادیق این نوع پیشگیری می ­باشد.

پیشگیری وضعیت مدار

پیشگیری وضعیت مدار که در چند دهه اخیر مورد استقبال جرم شناسان قرار گرفته است. با تغییر در وضعیت و شرایط قبل از ارتکاب جرم سعی می ­نماید از وقوع آن جلوگیری نماید. به عبارتی در این نوع پیشگیری، کنترل و ابتکار جای مجازات و انفعال را می­ گیرد. با اتخاذ اقدامات متعدد و متناسب با هر هدفی که ممکن است آماج جرم قرار گیرد، سعی می­ شود که از وقوع جرم نخستین جلوگیری شود. این نوع از پیشگیری نوعی مداخله در آستانه بزهکاری است. زیرا شخصیت افراد که یکی از مؤلفه­ های آستانه بزهکاری است، به آن توجه نشده و در عوض بر تغییرات محیطی و عوامل وضعی تأکید می ­شود. در حقیقت در این نوع از پیشگیری، با اتخاذ اقدامات متعدد و متناسب با هر هدفی که ممکن است آماج جرم قرار گیرد، سعی می­ شود از وقوع جرم جلوگیری به عمل آید.

پیرامون حضانت فرزند بیشتر بدانید>>>>>